Бишкек, 04.02.25. /Кабар/. Рак оорусуна каршы күрөшүү саламаттыкты сактоо системасынан, жергиликтүү жана улуттук бийликтерден, медицина кызматкерлеринен жана коомчулуктан так көз карашты жана туруктуу иш-аракеттерди талап кылган олуттуу маселе.
Кыргызстан ДССУнун өлкөдөгү жана региондогу кеңселери менен тыгыз кызматташуу аркылуу рактын алдын алууну, диагностикалоону жана дарылоону жакшыртууда ийгиликтерге жетишүүдө. 2025-жылы Бүткүл дүйнөлүк рак оорусуна каршы күрөшүү күнүндө ДССУ Кыргызстандын рак оорусуна каршы күрөшүүдөгү сапарын жана жетишкендиктерин баса белгилейт.
Кыргызстанда рак оорусу олуттуу көйгөй боюнча калууда, анда 33 493 учур катталган.
2020-жылдан 2023-жылга чейин жаңы аныкталган залалдуу шишиктердин саны 5 377ден 6 107ге чейин көбөйгөн. Муну менен катар, рактан өлүмгө учурагандардын саны көбөйүүдө: бул мезгилде өлүмдүн жылдык көрсөткүчү 3 352ден 3 539 учурга чейин көтөрүлгөн. Буга жооп катары Кыргызстан онкологиялык кызматтарга инвестиция тартууга өзгөчө көңүл буруп, саламаттыкты сактоо системасын чыңдоо боюнча ДССУ тарабынан сунушталган стратегияларды ишке ашырып келет.
«Онкология боюнча программаларды өнүктүрүү Кыргызстандын калкынын ден соолугуна олуттуу пайда алып келиши мүмкүн жана биз бул милдет акырындык менен артыкчылыктуу болуп жатканын көрүп жатабыз», - дейт Эне жана баланы коргоо улуттук борборунун балдар онкология бөлүмүнүн башчысы доктор Султан Стамбеков.
Кыргызстан ДССУ/Европа менен биргеликте рак оорусуна каршы күрөшүү боюнча үч негизги демилгени: адамдын папилломавирусуна (АПВ) каршы эмдөө жана жакшыртылган скрининг протоколдору аркылуу жатын моюнчасынын рагын алдын алуу жана эрте аныктоо; өз убагында аныктоо жана дарылоо үчүн көкүрөк безинин рагын эрте диагностикалоо; диагностикалоону, дарылоону жана адистик жардам көрсөтүүнү жакшыртуу аркылуу балдардын рак оорусунан жашап кетүү көрсөткүчтөрүн жакшыртууну ишке ашырып келет.
Жатын моюнчасынын жана көкүрөк безинин рагына каршы күрөшүү үчүн Кыргызстан далилдүү стратегияларды, анын ичинде эрте диагностикалоо үчүн PEN-4 протоколун ишке киргизди. Бул ыкма ракты аныктоодогу жана дарылоодогу негизги кемчиликтерди аныктоого жардам берип, ресурстарды натыйжалуу бөлүштүрүүгө жана бейтаптарды тейлөөнүн жакшырышына алып келди.
Өлкөдө эң көрүнүктүү жетишкендиктердин бири АПВдан эмдөө программасын ишке киргизүү болуп эсептелинет. АПВ 90%дан ашык учурурда жатын моюнчасынын рагына алып келет, бирок аны өз убагында эмдөө менен алдын алууга болот. Кыргызстанда эмдөө алууга жарамдуу кыздардын 60%дан ашыгы вакцина алышкан жана азыркы учурда эмдөө менен камтууну аз дегенде 70%га чейин жеткирүү аракеттери көрүлүүдө.
Коомчулукка маалымдоону жогорулатуу боюнча кампаниялар жана медициналык кызматкерлерди окутуу көкүрөк безинин рагын эрте аныктоону жана дарылоону илгерилетүүдө маанилүү роль ойноду.
«Рактын алдын алуу жана дарылоодогу Кыргызстандын жетишкендиги - кызматташуунун, берилгендиктин жана далилдерге негизделген аракеттердин күчүнүн далили. АПВга каршы эмдөөнү кеңейтүү жана балдардын рак оорусун дарылоону жакшыртуу менен, өлкө көбүрөөк адам өмүрдү сактап калуучу жардамды өз убагында алуусун камсыз кылуу үчүн маанилүү кадамдарды жасоодо. ДССУ Кыргызстандын ракка каршы күрөшүү, эрте диагностикалоону жакшыртуу жана бардыгы үчүн сапаттуу дарылоонун жеткиликтүүлүгүн кеңейтүү боюнча күч-аракеттерин колдоого алууга дайым даяр», - деп баса белгиледи ДССУнун Кыргызстандагы өкүлү доктор Ливиу Ведраско.
Кыргызстанда акыркы убакка чейин балдар онкологиясы өзүнчө адистик катары таанылган эмес. Бирок акыркы жылдары олуттуу жетишкендиктерге жетти. ДССУ/Европа жана Ыйык Жуда (Saint Jude) атындагы балдар илимий ооруканасынын колдоосу менен Бишкек жана Ош шаарларында балдар онкологиясынын адистештирилген бөлүмдөрү түзүлдү. Клиникалык протоколдорду эл аралык стандарттарга ыңгайлаштыруу, ошондой эле өлкөдө биринчи жолу жилик чучугун трансплантациялоо жана 2024-жылы Балдар онкологдору жана гематологдор коомун түзүү балдардын рак оорусун дарылоону жакшыртуунун маанилүү учурлары болуп калды.
Кыргызстандын рактын алдын алуу жана дарылоодогу жетишкендиги ДССУ, өкмөт жана эл аралык кызыкдар тараптар менен бекем өнөктөштүктүн негизинде колдоого алынган. Кыргызстандын Биринчи айымы балдардын рак оорусуна каршы күрөшүү боюнча демилгелерди илгерилетүүдө жана онкологиялык кызматтарды каржылоону көбөйтүүдө негизги ролду ойноду. Бул аракеттер жаңы диагностикалык борборлорду түзүүгө жана алдыңкы тажрыйбаны Кыргызстанга киргизүү үчүн дүйнөлүк эксперттер менен кызматташууга алып келди.
Бул ийгиликтерге карабастан, кыйынчылыктар, анын ичинде адистештирилген медициналык кызматкерлердин жетишсиздиги, жаңы дарылоо ыкмаларына жетүүнүн чектелгендиги жана каржылык чектөөлөр бар. Ошого карабастан, Кыргызстандын ДССУ менен үзгүлтүксүз өнөктөштүгү жана онкологиялык жардамды күчөтүү боюнча милдеттенмеси мындан аркы жетишкендикке жетишүү үчүн бекем негиз болуп саналат.
